Mała architektura dużego placu. Powód do dumy, czy do wstydu?

Z REDAKCYJNEJ POCZTY

Mowa tu będzie o wystroju Starego Rynku w Środzie Wielkopolskiej. Zanim przejdę do meritum należy się Państwu wyjaśnienie, co to są obiekty małej architektury. Otóż są to niewielkie obiekty kultu religijnego (figury, kapliczki); obiekty służące rekreacji i utrzymaniu porządku (piaskownice, huśtawki, zjeżdżalnie, drabinki, śmietniki); a także posągi, wodotryski oraz inne obiekty architektury ogrodowej. Nieodłącznym elementem obiektów małej architektury jest zieleń. Zarówno ta, która w sposób naturalny zakorzeniona jest w ziemi, jak i ta rosnąca w specjalnie do tego zaprojektowanych donicach.

Pełne kwiatów rabatki, gazony, donice i palisady, a także rosnące po obwodzie Starego Rynku krzewy i drzewa przez wiele lat sprawiały, że ten centralny w Środzie plac był dla ludzi przyjazny. Nie sądzę, żeby ówczesne władze korzystały z usług specjalistów w dziedzinie projektowania małej architektury, na przykład architektów krajobrazu lub projektantów ogrodów. Z całą pewnością zajmowała się tym osoba, która znała się na rzeczy i wiedziała, że kamienne place otoczone zwartą, miejską zabudową potrzebują dużo zieleni. Wymienione przeze mnie formy zagospodarowania naszej reprezentacyjnej areny potwierdzają archiwalne, czarno-białe fotografie. Kilkanaście już Państwu pokazałem. Dzisiaj, oprócz przypomnienia kilku prezentowanych już zdjęć, dodam kilka nowych.

Nie tak dawno, od pana Wojciecha Daneckiego, otrzymałem bardzo ciekawą, wykonaną przez niego na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, fotografię. Przedstawia ona widok dużej części płyty Placu Miłostana, na którym odbywa się pierwszomajowa, pełna publiczności, uroczystość. Nie byłoby w tej fotografii nic nadzwyczajnego, gdyby nie jeden szczegół. Otóż moją uwagę przykuła nawierzchnia płyty naszego reprezentacyjnego placu. Zauważyłem na niej dwie, sporych rozmiarów, murowane palisady. Jak sądzę ich rolą było wyodrębnienie obszaru przeznaczonego na zieleń. Generalnie widok Starego Rynku jest na tej fotografii przygnębiający i w dużej mierze wynika z PRL-owskiej, szarej rzeczywistości. Proszę zwrócić uwagę na toporne instalacje, przeznaczone do ekspozycji propagandowych haseł…

Fotografia ta zainspirowała mnie jednak do pokazania, bądź niektórym z Państwa przypomnienia, w jaki sposób przed kilkudziesięciu laty aranżowano płytę ówczesnego Placu Miłostana. Jedna kwestia nie pozostawia wątpliwości – w momencie kiedy to zdjęcie zostało zrobione temat ocieplenia klimatu i zagrożeń z tego wynikających nie był powszechnie znany, a w konsekwencji nie budził obaw. Pomimo tego starano się, aby śródmiejski plac, miejsce o wybitnie publicznym charakterze, nie tylko wzbudzał podziw ze względu na liczne zabytki, ale także imponował bujną roślinnością. Na fotografiach zobaczycie Państwo, że ta roślinność to przede wszystkim drzewa. Drzewa, których konary stanowiły naturalny parasol chroniący przed słońcem, a ich cień padał na dużą część nawierzchni placu.

Wybaczcie Państwo, że tym razem nie odniosę się do innych elementów małej architektury. Elementów, które na przestrzeni wielu lat płytę Starego Rynku miały upiększać i czynić ją bardziej przyjazną. Po pierwsze, już na ten temat pisałem, a po drugie poza nawiązującymi do historii tego miejsca figurami oraz posadowionymi na postumentach latarniami żadne inne elementy nie przyciągają mojej uwagi. Ten brak mojej aprobaty dotyczył również pomnika 700-lecia Środy (choć to budowla), a obecnie dotyczy (między innymi) kompletnie niepasującego do tego miejsca wodotrysku… Jeśli ma tu lecieć woda, to jej źródłem powinna być stylowa fontanna, która harmonizowałaby z zabytkowym otoczeniem. Zapraszam zatem Państwa do obejrzenia, nie tak jeszcze starych, fotografii przedstawiających małą aczkolwiek pełną zieleni architekturę Starego Rynku.

                                                                             Paweł Łukaszewski

Zdjęcia z archiwum Pawła Łukaszewskiego.