Różne oblicza cenzury. W PRL-u dotknęła także mieszkańców Środy

Cenzura to nie tylko kontrola informacji przekazywanych przez prasę, radio i telewizję, ale to także kontrola korespondencji, sztuk teatralnych, filmów, a nawet literatury. Jej celem jest niedopuszczenie do rozpowszechniania treści przez władzę nieakceptowanych, ponieważ zdaniem władzy zagrażają jej trwaniu. Są oczywiście obszary, gdzie ze względu na szeroko pojęte interesy państwa, pewne formy cenzury są niezbędne. Chodzi tu przede wszystkim o obronność i bezpieczeństwo. Inne są jednak motywy stosowania cenzury w państwach demokratycznych, a inne w państwach totalitarnych. W tych pierwszych celem cenzury jest zapewnienie bezpieczeństwa, a w tych drugich ograniczenie podstawowych swobód obywatelskich, w tym wolności słowa.

W totalitarnych reżimach cenzura jest narzędziem władzy wykorzystywanym do jak najszerszej inwigilacji obywateli i tłumienia wszelkich przejawów wolności. Służy do ukrywania prawdy i blokowania niezgodnych z linią partii działań, poglądów i postaw. Władza totalitarna zawsze boi się prawdy i wolności… .

Mamy różne rodzaje cenzury. Korzystając z pomocy Wikipedii przybliżę cztery jej formy. Cenzura instytucjonalna, polegająca na szerokiej kontroli wykonywanej przez powołane do tego instytucje. W PRL służył do tego Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Cenzura represyjna, polegająca na ściganiu i karaniu za upowszechnianie niedozwolonych przez władzę materiałów. Cenzura polityczna, polegającą na ograniczaniu wolności słowa z powodu przekazu niezgodnego z linią władzy, bądź za samą jej krytykę. Cenzura religijna, polegająca na zakazie krytyki religii.

Najbardziej bezwzględną, mroczną, wręcz totalną cenzurę mieliśmy w czasach PRL. Polakom dała się ona we znaki głównie podczas Stanu Wojennego. Dotyczyła wszystkich przejawów życia. Począwszy od naszej prywatnej korespondencji i dostępu do prawdziwych informacji, poprzez treści piosenek i książek, aż po… kabaret i satyrę. Władza totalitarna opiera się na strachu i nie znosi ośmieszania. Przykłady: Gomułka, Jaruzelski… oraz współcześni dyktatorzy.

Przedstawię Państwu kilka udokumentowanych przykładów cenzury z naszego średzkiego podwórka. Jak w całej Polsce obejmowała ona kontrolę prywatnej korespondencji i, co wręcz niewiarygodne, ingerowała np. w treść… wystaw fotograficznych prezentujących wnętrza Biblioteki Publicznej. Jej przejawem było udzielanie indywidualnych zgód na fotografowanie uroczystości, a rękoma milicji obywatelskiej dociekanie intencji osób fotografujących pochód pierwszomajowy. Cenzura nie oszczędzała również ówczesnych prominentów. „Wtargnęła” na przykład w treść pisma Dyrektora Biblioteki Narodowej w Warszawie… adresowanego do Naczelnika Miasta i Gminy Środa Wielkopolska. Nie było świętości, wszędzie czaił się wróg… .

Ps. W przygotowaniu części dokumentacyjnej pomogła mi pani Małgorzata Walasek, dyrektor Biblioteki Publicznej w Środzie Wielkopolskiej. Serdecznie za to dziękuję.

                                                                                                                            Paweł Łukaszewski