Sylwester i karnawał w czasach Polski Ludowej

SYLWESTER I KARNAWAŁ W CZASACH POLSKI LUDOWEJ, CZYLI JAK W ŚRODZIE BAWIŁY SIĘ NASZE BABCIE, DZIADKOWIE I RODZICE

Czasy PRL kojarzą nam się głównie z brakiem suwerenności, demokracji, wolnorynkowej gospodarki i z wszechobecną cenzurą. Pomimo tego o komunistycznej Polsce mówiło się, że to „najweselszy barak w obozie”. Było w tym sporo prawdy, bo nasi rodzice i dziadkowie, wbrew otaczającej rzeczywistości, potrafili korzystać z każdej okazji, aby się dobrze bawić.

W Polsce Ludowej najbardziej popularnymi okazjami do świętowania, oprócz uroczystości imieninowych i urodzinowych, były: Dzień Kobiet i wypłata. Z nie mniejszym entuzjazmem podchodzili Polacy do sylwestrowych i karnawałowych zabaw. I właśnie tę drugą formę rozrywki chciałbym, przed zbliżającym się końcem roku, Państwu przypomnieć.

W latach 50. i 60. XX wieku, kiedy wojenna trauma przestała Polakom już tak mocno doskwierać, ostatni dzień roku i karnawał obfitowały w sylwestrowe bale i styczniowe zabawy. W Środzie najpopularniejszym i najbardziej eleganckim miejscem dla tej formy rozrywki był Powiatowy Dom Kultury (PEDEK). Posiadał dużą salę, zaplecze i pracowników, którzy potrafili przygotować świetne imprezy. Sala PEDEKU nazywana była wtedy Salą Wielką lub Salą Widowiskową. Bawili się tutaj nie tylko dorośli, ale organizowano tu także baliki dla dzieci.

Przeglądając stare zaproszenia zwróciłem uwagę, że styczeń 1958 roku był dla średzkiego PEDEKU wyjątkowo bogaty w karnawałowe zabawy. Otóż 5 Stycznia 1958 roku swoją zabawę zorganizowała tam Rzemieślnicza Spółdzielnia Pracy Fryzjerów w Środzie, a gościom przygrywała „doborowa orkiestra pn. Piosenka”. Z kolei 18 Stycznia 1958 roku Spółdzielnia Pracy Branży Skórzanej w Środzie urządziła w Sali Wielkiej PEDEKU Zabawę Jubileuszowo -Karnawałową. Orkiestra też była wtedy doborowa, a w przerwach między tańcami zabawiał gości kabaret „Żółtodziób” ze znanym konferansjerem Stefanem Mroczkowskim. Natomiast 25 stycznia 1958 roku Koło Śpiewacze „Lutnia” w Środzie zorganizowało w PEDEKU Bal Maskowy. Obowiązywały na nim… „kostiumy z maskami, względnie stroje wizytowe z maskami”. Jeśli ktoś takowej nie posiadał, to musiał ją nabyć przy wejściu do Domu Kultury. W trakcie Balu Maskowego odbyły się konkursy, rzecz jasna, na najciekawszą maskę i najpiękniejszą parę, a do tańca przygrywała orkiestra jazzowa z Poznania. Bal prowadził zawodowy konferansjer.

W kolejnych latach było podobnie. Zmieniła się tylko nazwa organizatora. Po likwidacji powiatów, którą w 1975 roku przeprowadził Pierwszy Sekretarz PZPR Edward Gierek, organizatorem tego typu imprez nie był już Powiatowy, a Średzki Dom Kultury.

Zabawy sylwestrowe i karnawałowe, to nie tylko tańce, konkursy i występy kabaretów. To także coś dla podniebienia… . Każdy uczestnik balu sylwestrowego, organizowanego w Średzkim Domu Kultury, oprócz Karty Wstępu, otrzymywał Jadłospis oraz Bon Konsumpcyjny. Przeczytałem ich treść i zapewniam Państwa, że to lektura niesłychanie intrygująca. Sądzę, że osoby dorosłe (starsze ode mnie lub w zbliżonym do mojego wieku), nie znając daty balu, zapoznawszy się jedynie z treścią zaproszenia lub jadłospisu, potrafią określić w jakich latach konkretny bal się odbył.

Sylwester z przełomu 1975 i 1976 roku był w PEDEKU imprezą „na bogato”. Bon konsumpcyjny opiewał na kwotę 300 złotych, za którą, zważywszy, że alkohol przynoszono ze sobą, można było zamówić sporo potraw. Jedzenie, jak na ówczesne czasy, było klasyczne: golonka wieprzowa (porcja 400 gram za 24,70 zł.), kiełbasa biała (porcja 100 gram za 9,90 zł.), bigos firmowy (porcja 350 gram za 13,10 zł.), śledź w oliwie (30 gram za 3,10 zł.). Były jeszcze dodatki: chleb, kapusta, ogórek konserwowy itp. Z alkoholi, między innymi: wódka żytnia (pół litra za 162 złote), wino Mistella (0,75 litra za 102 złote), szampan radziecki (1 butelka za 189 złotych). Dla koneserów „lepszych” trunków proponowano koniak radziecki (pół litra za 280 złotych). Co ciekawe – jadłospis z 1975 roku, podobnie jak wiele innych kart menu z tamtej dekady, nie zawiera pozycji pod nazwą ciasto… .

W drugiej połowie lat 70. jadłospis był podobny, tylko ceny potraw były znacznie wyższe. O dziwo Bon Konsumpcyjny opiewał już tylko na 100 złotych, a nie jak do połowy lat 70. na 300 złotych. Serwowano głównie: bigos firmowy, golonkę, białą kiełbasę i schab w galarecie. W drugiej połowie lat 70. na stołach pojawiły się Tokaj i Riesling. Jeśli chodzi o „obsługę bufetową”, to monopolistą w PEDEKU był WSS „SPOŁEM” Oddział w Środzie.

Powiatowy, a później Średzki, Dom Kultury, oprócz samodzielnego organizowania zabaw sylwestrowych i karnawałowych wynajmował także Salę Wielką (Widowiskową) wraz z nagłośnieniem i oświetleniem wielu innym organizacjom i instytucjom. Wymienię tylko te, które najczęściej z tej możliwości korzystały: Średzkie Towarzystwo Kulturalne, Związek Zawodowy Pracowników Kultury i Sztuki oraz Rady Zakładowe średzkich przedsiębiorstw, na przykład Rada Zakładowa działająca przy Z.M.H. CEGIELSKI.

Szanowni Państwo,

zapoznawszy się z treścią starych zaproszeń i przywołując wspomnienia moich rodziców (mój ojciec, pracownik PEDEKU, współorganizował sylwestrowe i karnawałowe imprezy) mogę tylko stwierdzić, że ówczesne bale, były balami przez wielkie B. Przygotowania do nich trwały tygodniami i polegały, między innymi, na wykonaniu kotylionów, masek, scenografii sceny i sali, na zainstalowaniu „klimatycznego” oświetlenia, a także na zapewnieniu jak najlepszego zespołu muzycznego, dobrego konferansjera i smacznego bufetu. Trzeba przy tym pamiętać, że to wszystko odbywało się w czasach permanentnych niedoborów. Nie tylko z rodzinnych źródeł wiem, że bale organizowane w PEDEKU cieszyły się ogromną popularnością. Trudno się temu dziwić, bo magnesem były: prestiż Domu Kultury, wspaniała scenografia, świetna muzyka, wyśmienite jedzenie i, co najważniejsze, zawsze chętni do dobrej zabawy goście.

Do powyższego wspomnienia dołączam kilkanaście fotografii przypominających sylwestrowe i karnawałowe bale organizowane przed wielu laty w Powiatowym Dom Kultury. Wyjątkiem jest ostatnie ze zdjęć przedstawiające przedwojennych uczestników karnawałowego balu, który odbył się w Środzie, ale niestety nie wiem w jakim obiekcie.

Zbliża się czas kolejnych sylwestrowo-karnawałowych szaleństw. Zatem wszystkim Państwu życzę zarówno dobrej zabawy, jak i pomyślności w Nowym Roku.

                                                                                                                               Paweł Łukaszewski

Zdjęcia z archiwum Pawła Łukaszewskiego