Czyny społeczne w PRL

Czyny społeczne w PRL – wspomagały gospodarkę, czy były narzędziem komunistycznej propagandy?

Wzorem radzieckiego „subotnika” w krajach zależnych od imperium zła, a więc także w Polsce Ludowej, niestrudzenie organizowano czyny społeczne. Agonia PRL-owskiej gospodarki, która przybrała na sile w latach 80. XX wieku i charakteryzowała się coraz większym spadkiem poparcia dla komunistycznej władzy, znacznie osłabiła motywację do ich organizowania.

Spróbujmy odpowiedzieć na następujące pytanie: jaka była idea i na czym polegały czyny społeczne? Moim zdaniem idea była prosta jak konstrukcja sierpa i młota – konsolidowanie społeczeństwa wokół budowy socjalistycznej ojczyzny, poprzez świadczenie… nieodpłatnej pracy. Były to głównie prace porządkowe i upiększające, aczkolwiek dbano, aby obejmowały także większe, w tym budowlane, przedsięwzięcia. Ich organizatorami były nie tylko centralne i lokalne władze Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, ale także zakłady pracy i szkoły. Ideologicznie miała je charakteryzować „oddolna chęć” budowy socjalistycznej ojczyzny, czyli naszej wspólnej, świetlanej przyszłości. Były to zatem ultra propagandowe działania konsolidujące nie jak naiwnie zakładano całe społeczeństwo, a betonowy, partyjny aktyw.

Z opowiadań moich starszych kolegów wynika, że czyny społeczne były zmorą dla chcących odpocząć po pracy robotników, inteligentów i uczniów. Warto tutaj przypomnieć, że choć w schyłkowym PRL-u w soboty pracowało się „tylko” do godziny 13:00, to jednak czasu wolnego „lud pracujący miast i wsi” i tak miał bardzo mało. O konkretnych efektach tych pokazowych prac trudno mi cokolwiek powiedzieć, aczkolwiek ich uczestnicy wypowiadali się na ten temat bardzo sceptycznie. Sądzę, że najbardziej spektakularnym i wymiernym efektem każdej takiej akcji było uprzątnięcie fragmentu jakiejś publicznej przestrzeni.

Zobaczmy zatem kilka obrazków przypominających czyny społeczne organizowane w Środzie. W swoim archiwum znalazłem cztery fotografie dokumentujące takie prace. Niestety nie wiem gdzie się one odbyły i kto był ich organizatorem. Przyglądając się tym zdjęciom można jedynie wywnioskować, że organizatorem czynów społecznych uwiecznionych na 3 prezentowanych tu zdjęciach musiały być szkoły, bo widocznymi tam „społecznikami” są uczniowie. Na odwrocie kolejnego, 4. zdjęcia widnieje natomiast napis: „Niedziela czynu partyjnego”.

Inną formą pracy bez wynagrodzenia było w PRL-u wznoszenie budynków pod patronatem zakładów pracy. Korzyścią wynikającą z udziału w takich pracach była perspektywa otrzymania mieszkania. Dla wielu rodzin, w czasach permanentnych niedoborów, była to jedyna szansa, aby zaspokoić swoje mieszkaniowe potrzeby. Ta „niewątpliwa zdobycz” socjalizmu była wdrażana także w Środzie. Dowodem tego są dwa zdjęcia z placu budowy budynku patronackiego dla pracowników przedsiębiorstwa „Stomil”. Na odwrocie jednej z fotografii napisano: ”W Średzkim Stomilu w należyty sposób dba się o warunki socjalno-bytowe załogi. Pracownicy chętnie pracowali przy pierwszym bloku wznoszonym pod patronatem Zakładów Metalowych Przemysłu Gumowego Stomil, oddanym do użytku w 1973 roku”. Bez komentarza.

                                                                                                      Paweł Łukaszewski

Zdjęcia z archiwum Pawła Łukaszewskiego