Nowe oblicze biblioteki – kolejny cios w średzką Starówkę

To nie będzie pean na cześć ukończenia rozbudowy i przebudowy budynku będącego siedzibą Biblioteki Publicznej w Środzie. Tym samym nie będzie to odtrąbienie sukcesu inwestora tych robót, czyli gminnych władz samorządowych. Będzie to przygnębiające obwieszczenie o straconej szansie. Swoje zdanie na temat realizacji tej arcyważnej dla naszego miasta inwestycji, na łamach GPŚ, już wyraziłem. Stwierdziłem wówczas, że decyzja o rozbudowie i przebudowie biblioteki była niepowtarzalną okazją, aby naprawić to, co przed kilkudziesięciu laty celowo zniszczono. A zniszczono obiekt o doskonałej formie architektonicznej i urzekającej kompozycji przestrzennej. Mowa tu oczywiście o słynnej Synagodze, na „szkielecie” której postanowiono wznieść budynek biblioteki. W efekcie, w maju 1976 roku, oddano do użytku obiekt architektonicznie tandetny, nijak wpisujący się w charakter historycznej Starówki.

Podczas realizacji kolejnej wersji siedziby biblioteki efekt wcześniejszego, budowlanego barbarzyństwa należało, z poszanowaniem historycznych uwarunkowań, naprawić. W jaki sposób? Wkomponowując całą bryłę rozbudowywanego i przebudowywanego obiektu w charakter otaczającej zabudowy oraz „przenosząc” do niej najbardziej charakterystyczne elementy Synagogi. W ten sposób uhonorowano by zarówno unikatowość najcenniejszej historycznie części naszego miasta, jak i twórców zrujnowanego przez komunistów budynku.

Rozbudowę i przebudowę biblioteki zakończono. Pojawiają się sugestie, aby na zewnętrzne efekty tych prac reagować z podziwem, choć zapewne i bez tej zachęty wielu osobom przypadły one do gustu. Ale są również osoby, które, podobnie jak ja, skutków realizacji tej inwestycji nigdy nie zaakceptują. Średzianie, z którymi na ten temat rozmawiałem, podzielali pogląd, iż dorobek wielu pokoleń architektów i budowniczych Środy należy za wszelką cenę chronić, a nie unicestwiać! Świadectwa minionych epok są wartością bezcenną.

Sposób realizacji komentowanej tu inwestycji charakteryzuje oportunizm i brak szacunku dla historii. Nie przekonuje mnie tłumaczenie, że wyszło pięknie i nowocześnie, bo przecież tył Ratusza odbija się w szkle biblioteki, zamontowano już uchwyty i liny na rośliny, to co wystaje z dachu czymś się zamaskuje, na dachu ustawi się teleskop, a poza tym: konserwator zabytków zaakceptował projekt, projektant posiadał uprawnienia, a dotację trzeba było od rządu wziąć, bo inaczej by przepadła. Osobiście wolałbym usłyszeć kilka informacji dotyczących kluczowych, dla przebiegu procesu budowlanego, kwestii. Pisałem o tym wcześniej. Odpowiedzi nie było.

W moich oczach nowa odsłona budynku Biblioteki Publicznej w Środzie nie zasługuje na uznanie. Wypełnienie wnęki usytuowanej w historycznym centrum naszego miasta pudełkiem podrasowanym szklaną, elewacyjną taflą nie jest rozwiązaniem ani najwyższych lotów, ani tego miejsca godnym. Koszmarnie, na tle starej zabudowy, wygląda także odnowiona elewacja Biblioteki od strony ulicy Limanowskiego. Pragnę zwrócić Państwa uwagę na fakt skrajnego jej niedopasowania do przepięknej, sąsiadującej z nią, fasady narożnikowej kamienicy. Porównanie zabytkowych attyk i sztukaterii, w tym misternie zdobionych okien do rozwiązań przyjętych w nowej inwestycji wywołuje osłupienie i awersję. Zestawienie architektonicznego kunsztu z pospolitymi rozwiązaniami zrujnowało historyczną przestrzeń średzkiej Starówki. Po rozbudowie i przebudowie – Biblioteka jeszcze bardziej tłumi piękno otaczającej ją zabudowy. Również tej, która znajduje się po drugiej stronie ulicy Limanowskiego.

Moim zdaniem jedynym skutkiem tego swoistego, architektonicznego eksperymentu jest zaprzepaszczenie szansy, aby zachować pamięć o kolejnym unicestwionym skarbie średzkiej architektury. Rodzi się zatem następujące pytanie: jaki przekaz kierujemy do przyszłych pokoleń średzian – nie okazując szacunku dla naszej materialnej spuścizny?

Jeśli sami nie potrafimy zadbać o odtworzenie pereł średzkiej architektury, to weźmy przykład z poznaniaków i ich ogromnej determinacji w walce o zachowanie poznańskiej Synagogi.

Swój sprzeciw wobec sposobu realizacji omawianej tu inwestycji postanowiłem zilustrować kilkoma fotografiami. Pokażę Państwu jak wyglądała średzka Synagoga na zgliszczach której, w latach 70. XX wieku, wzniesiono gmach biblioteki. Stare fotografie dowodzą, z jak wielkim, budowlanym skarbem mieliśmy do czynienia. Skarbem, który w oczach miejskich urzędników, projektantów i konserwatora zabytków nie zasłużył, aby potraktować go jako punkt odniesienia do kolejnej metamorfozy tego miejsca. Pokażę Państwu także zdjęcia przypominające poprzednią, frontową elewację biblioteki. Biblioteki, podkreślę to raz jeszcze, ulokowanej w budynku, który powstał w wyniku budowlanej rzezi dokonanej na Synagodze. Konsekwencją tej destrukcji było powstanie, a dziś utrwalenie, budowlanego produkcyjniaka.

W niniejszym materiale zamierzałem jeszcze zestawić aktualne fotografie średzkiej Starówki z obecnym wyglądem biblioteki. Odstąpiłem od tego, ponieważ przeglądając zdjęcia – w tle biblioteki pojawiał się obiekt, który powstał… na zgliszczach Ochronki.

                                                                                                    Paweł Łukaszewski