Średzkie przedwojenne organizacje. Niektóre z nich reaktywowano

Przed II wojną światową, i to nie tylko w dwudziestoleciu międzywojennym, działały w Środzie organizacje, które w kilku przypadkach reaktywowano po 1989 roku. Każda miała inny profil działalności, aczkolwiek przy wszystkich statutowo-organizacyjnych różnicach łączyła je chęć kultywowania tradycyjnych wartości. Bezpośrednio przed 1918-tym rokiem ich wspólnym mianownikiem było duchowe i militarne przygotowywanie się do walki o niepodległość Polski.

W pozostawionych przez mojego ojca, Henryka Łukaszewskiego archiwach znalazłem liczne pamiątki dotyczące przedwojennej działalności kilku średzkich organizacji. Są one nie tylko częścią historii naszego miasta, ale także częścią historii mojej rodziny, ponieważ moi przodkowie w organizacjach tych aktywnie uczestniczyli. Niniejsze wspomnienie jest zatem, w dużej mierze, oparte na pamiątkach związanych z działalnością moich przodków.

Towarzystwo Gimnastyczne „SOKÓŁ” powstało w Środzie 27 września 1896 roku i funkcjonowało do II wojny światowej. I tu być może będziecie Państwo zaskoczeni, albowiem czego nie zabronili zaborcy, w powojennej Polsce zabronili komuniści. Sokolska Idea „W zdrowym ciele, zdrowy duch” przetrwała jednak ich totalitarne rządy, a rewolucja Solidarności pozwoliła reaktywować, także w Środzie, Oddział Towarzystwa Gimnastycznego „SOKÓŁ”. Stało się to 27 września 1990 roku, a pierwszym powojennym Prezesem „SOKOŁA” został mój wujek, Adam Grabias. Wiceprezesem był mój ojciec, Henryk Łukaszewski.

Poniższe zdjęcie przedstawia zarząd reaktywowanego Towarzystwa Gimnastycznego "SOKÓŁ"

Poniżej: Zlot Sokołów w Gdyni z udziałem przedstawicieli średzkiego gniazda Sokoła (10.07.1932 r.)

Poniżej: Poświęcenie trybuny - rok 1924 

Poniżej: Zarząd reaktywowanego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół po uroczystości w Kolegiacie - 27.09.1990 r.

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Środzie, to jedno z najstarszych Bractw w Wielkopolsce. Prawo do działania w naszym mieście, już w 1637 roku, nadał Bractwu Król Władysław IV. Różne były losy średzkiego Bractwa, można o nich przeczytać w wielu opracowaniach, także autorstwa mojego ojca. Podobnie jak w przypadku „SOKOŁA” lata okupacji hitlerowskiej i sowieckiej przerwały działalność tej organizacji. Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Środzie reaktywowano 31. 03. 2001 roku, a w spotkaniu założycielskim brał także udział mój ojciec.

Poniżej: Kurkowe Bractwo Strzeleckie - reprodukcja obrazu własności pani Kraski ze Środy

Poniżej: Kurkowe Bractwo Strzeleckie w okresie międzywojennym. Poczet sztandarowy, z prawej Franciszek Łukaszewski.

O historii średzkiego harcerstwa (tak bardzo bliskiego druhowi Henrykowi…) przypomniałem już Państwu prezentując fotografie rocznicowych obchodów, zorganizowanych przed wielu laty przez Komendę Hufca Harcerzy w Środzie. Stąd też, oprócz kilku pamiątkowych zdjęć, pokażę dziś „Nieco dat i cyfr” zawartych w okolicznościowej broszurze wydanej w 1946 roku.

W swoich archiwach posiadam także fotografię Zarządu Towarzystwa Katolickiej Młodzieży Polskiej w Środzie z 1930 roku. Niestety nie znam nazwisk osób widocznych na tym zdjęciu.

I na koniec przypomnienie jeszcze jednej, funkcjonującej w Środzie przed II wojną światową, organizacji, o której niestety wiem bardzo mało. Na pewno jej członkami byli: mój dziadek Feliks Sobik oraz dziadek mojej żony Stefan Lewandowski. Organizacja ta nazywała się Towarzystwo Strzeleckie. Do tej pory nie udało mi się ustalić, czy była to organizacja paramilitarna na wzór Związku Strzeleckiego, czy jej nazwa to po prostu modyfikacja nazwy Kurkowego Bractwa Strzeleckiego? Może ktoś z Państwa zna odpowiedź?

                                                                                                                  Paweł Łukaszewski

Wszystkie opublikowane fotografie pochodzą z prywatnego archiwum Pawła Łukaszewskiego