Wodociągi średzkie w Polsce Ludowej

23 stycznia 1945 roku do Środy wjechały sowieckie czołgi rozpoznania VII Korpusu I Frontu Białoruskiego. Dzień później zjawił się wojenny komendant miasta major Leontiew i pełnomocnik rządu lubelskiego, który na stanowisko burmistrza mianował przedwojennego komunistę Leona Kaźmierczaka. 

Wojna jednak trwała nadal. Między innymi, w lutym nadleciały nad miasto niemieckie bombowce i jedna ze zrzuconych bomb uszkodziła dach wieży ciśnień i zniszczyła całe jej oszklenie. Nie miało to jednak wpływu na pracę obiektu. 

Gdy Niemcy podpisywali akt kapitulacji miasto lizało wojenne rany. Jeszcze w styczniu 1945 roku wycofujący się Niemcy podpalili kilka budynków, w tym pocztę, komendę uzupełnień, szkołę podstawową nr 2, tkalnię i kilka innych obiektów. Na szczęście wodociągi nie uległy specjalnej dewastacji. Po wyzwoleniu pracownicy skupili się na naprawach niewielkich zniszczeń, bieżącej konserwacji i utrzymaniu w ruchu ciągłym urządzeń wodociągowych. 

W 1947 roku w ankiecie dla samorządów, przeprowadzonej przez Ministerstwo Administracji Publicznej, możemy przeczytać, że wodociągi średzkie i gazownia stanowią jedno miejskie przedsiębiorstwo, którego kierownikiem był Czesław Dalecki. Faktycznie nad samymi wodociągami nadzór sprawuje wodomistrz, a obok niego pracuje jeszcze 3 pracowników umysłowych, 1 ślusarz, 3 maszynistów i 3 robotników.

Ówczesna długość sieci wodociągowej wynosiła 17 km a z 699 istniejących budynków z wody korzystało 470 i tylko 192 nieruchomości posiadało podłączenie do kanalizacji.

Koszt produkcji 1 m³ wody wynosił 2,76 zł a odbiorca płacił 5 zł. W tym czasie majątek firmy składał się z ubikacji (dawna nazwa osobnego pomieszczenia) stacji pomp, ubikacji 2 filtrów, chlewa, wieży ciśnień, 2 studni zbiorczych i 5 studni artezyjskich o głębokości 120 m. We wspomnianym 1947 roku przystąpiono do budowy 2 kolejnych studni artezyjskich, z powodu zmniejszania się wydajności już istniejących.

W 1948 roku Wodociągi Miejskie wraz z Gazownią, Zakładem Oczyszczania Miasta i Administracją Budynków Mieszkalnych tworzą Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej. 2 lata później w 1950 roku zostają zlikwidowane samorządy. Nie ma już wojewodów, starostów, burmistrzów i wójtów, a zamiast tego na wzór sowiecki powstają rady narodowe różnych szczebli.

Zapotrzebowanie na wodę wzrastało w szybkim tempie, lecz w latach 1948-1960 niewiele zrobiono w tym kierunku. Liczba mieszkańców z 9100 w 1945 roku urosła do 12 500 w 1960 roku, a liczba mieszkań wynosiła wtedy 2728.

Część urządzeń wodociągowych była już przestarzała, stare studnie nie nadawały się do eksploatacji, a pobór wody z nich był bardzo kosztowny. W 1955 roku, czyli 10 lat po wojnie wybudowano kolejną studnię głębinową o wysokiej wydajności i przeprowadzono remont kapitalny 2 istniejących. W końcu lat 50-tych założono sieć wodociągową w ulicach 1 Maja, Zamojskich, Leszczyńskich, Paderewskiego i Prądzyńskiego, a także w ulicy Kosynierów i Głowackiego.

W 1960 roku do sieci wodociągowej podłączonych jest tylko 75% budynków w mieście. W tym czasie przebudowano 2 studnie, które były w zbyt bliskiej odległości od siebie, stację pomp wyposażono we własny agregat prądotwórczy oraz dwa odżelaziacze i urządzenie do chlorowania. Wybudowano ponadto rurociąg magistralny długości 1900 m przez co możliwe było podłączenie do sieci wodociągowej ponad 100 budynków przy ulicach Nowotki (Hallera), Rejtana, Marcinkowskiego, Libelta i Berwińskiego.

W 1966 roku na 3199 mieszkań 2155 podłączonych jest do wodociągu, ale tylko 620 z nich posiada łazienki a 653 toalety.

W końcu 1967 roku długość sieci wodociągowej w Środzie wrasta do 39,1 km, z czego 22,8 km stanowi sieć uliczna. W mieście znajduje się 1019 budynków. Woda dostarczana jest do 877, w tym 814 mieszkalnych. Dobowa produkcja wody wynosi 1200-1300 m³, co pozwala zaspokoić 80% potrzeb mieszkańców posesji podłączonych do sieci. Roczna produkcja wody była w granicach 360 tyś m³.

Koniec lat 60-tych cechuje się dużym wzrostem liczby zakładów przemysłowych na terenie miasta. Obok istniejącej cukrowni, mleczarni, zakładów mięsnych czy tkalni, powstają nowe zakłady takie jak Państwowy Ośrodek Maszynowy, Stomil czy Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego.

Rok 1967 jest obchodzony przez ówczesne władze miejskie jako rok 700-lecia Miasta Środy. Z tej to okazji zawiązuje się Komitet Budowy Sieci Wodociągowej, który miał na celu koordynację budowanej w czynie społecznym sieci wodociągowej. Tak powstaje sieć o długości 2,3 km w ówczesnych ulicach Topolskiej, Dzierżyńskiego (Kutrzeby), Polnej, 23 Stycznia (Andersa) i Wrzesińskiej.

Równocześnie zostaje oddana do użytku Łaźnia Miejska przy ul. Wiosny Ludów. Ten długo wyczekiwany przez mieszkańców obiekt posiadał 5 wanien i 5 natrysków dla mężczyzn oraz 6 wanien i 4 natryski dla kobiet. Poprawiło to zdecydowanie poziom higieny wśród mieszkańców miasta bowiem większość mieszkań nie posiadała łazienek.

Lata 70-te to tak zwany okres gierkowskiej prosperity. Faktycznie pierwsza połowa dekady przynosi ożywienie gospodarcze w wielu dziedzinach, co jest oczywiście związane z wielomiliardowymi pożyczkami udzielonymi Polsce na Zachodzie. W Środzie w latach 1971-75 wybudowano 9 studni głębinowych oraz rozpoczęto budowę 2 zbiorników wody o poj. 500 m³ każdy. Jednocześnie założono sieć wodociągową w ulicach Brodowskiej, Zielonej (Witosa), Westerplatte, Bohaterów i Partyzantów.

W 1978 roku przeprowadzono remont kapitalny studni głębinowych oraz zamontowano dodatkowe pompy umożliwiające pełniejsze zaspokojenie potrzeb miasta w wodę. Niestety te inwestycje starczały na krótko.

Środa nadal rośnie w liczbę mieszkańców. W 1970 roku jest to 14 851 osób, a w 1985 18 742 osoby. 1 lipca 1976 roku zostaje utworzone Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Poznaniu. Z tego tytułu średzkie wodociągi zostają wyodrębnione z MPGK i przypisane są do Zakładu w Śremie podlegającemu bezpośrednio pod Poznań. Władze miejskie tracą wpływ na wodociągi. Kończy się epoka Gierka i następuje tzw. festiwal Solidarności przerwany brutalnie w grudniu 1981 roku stanem wojennym. Lata 80-te cechuje brak czegokolwiek poza octem na półkach sklepowych oraz notoryczny brak wody w średzkich kranach, zwłaszcza na wyższych piętrach budynków.

W 1985 roku w Środzie znajduje się 49 km sieci wodociągowej. Z wody korzysta 1470 budynków, a z kanalizacji 445. Produkcja dobowa wody wynosi w tym czasie 4-5 tyś m³, choć zapotrzebowanie jest na 7 tyś. m³.

Do dziś wielu starszych średzian źle wspomina codzienne gromadzenie wody na noc, bo od 24:00 do 6:00 wody w kranach nie było. 

W 1963 roku długość sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej wynosiła 19,7 km, z czego 6,8 km to były podłączenia domowe. Do sieci podłączonych było 227 budynków mieszkalnych na 880 istniejących. W roku 1973 na 110 ulic w mieście kanalizacja deszczowa istniała w 30. Dopiero w połowie lat 70-tych rozpoczęto budowę kanalizacji głównie deszczowej w ulicach Wojska Polskiego, Prusa, Staszica, Kórnickiej, Jackowskiego, Paderewskiego, Świerczewskiego (Piłsudskiego), Nowotki (Hallera), Głowackiego, Żeromskiego, Czerwonego Krzyża oraz Wrzesińskiej i Plantaża.

W latach 80-tych kontynuowano budowę kanalizacji w ulicy Kozierowskiego, Kruczkowskiego, Okrzei i Kasprzaka (Norwida). Środa nie posiadała niestety oczyszczalni ścieków, a wszystkie nieczystości z kanalizacji i szamb trafiały do cieków wodnych i rowów melioracyjnych. Główne cieki wodne w okolicy: Moskawa, Struga Średzka i Rów Topolski były ściekami.

Podjęte w 1979 roku przez Hortex prace mające na celu budowę oczyszczalni służącej zakładowi i miastu nie przynosiły efektów przez ponad 10 lat. Przepompownię ścieków oraz oczyszczalnię w Chwałkowie oddano do użytku  w 1991 roku.

Rok 1989 przynosi częściowo wolne wybory do Sejmu i wolne do Senatu. W kolejnym roku odradza się samorząd terytorialny. Średzkie wodociągi wchodzą w nowy okres działalności.

Warto na koniec przypomnieć kto w okresie PRL kierował średzkimi wodociągami: Wojciech Bartkowiak 1948-1976, Eugeniusz Lepczyński 1976-1984, Jan Gośliński 1984-1990.

Cezary Jakubiak - MPECWiK Środa Wlkp.

Źródło:
Andrzej Zarzycki, Środa Wielkopolska. MPECWiK w służbie miasta 1911-2011, Poznań 2011
Dzieje Środy Wielkopolskiej i jej regionu, praca zbiorowa, Środa Wlkp. 1990